HISTORIA 3

Johann Christian Engel: Commentatio de repvblica militari (…). Gottingae: Typis Jo. Christ. Dieterich. 1790.

REGESZTA

Johann Christian Engel (1770 – 1814) lőcsei németajkú polgári családból származó történetíró 1788 és 1791 között tanult a göttingeni egyetemen. Itt írta Christian Gottlob Heyne témavezetésével, és védte meg nyilvános vita keretében 1790-ben az alább közölt, „A katonai államról, avagy a krétai-spártaiak és a kozákok összevetéséről” szóló értekezését, mellyel brit királyi jutalomdíjat nyert. Az értekezés első felében a krétai gyökerekre visszavezett ókori görög spártai állam létrejöttét, működését, társadalmi berendezkedését, hivatali apparátusát, hadseregét, földrajzi, gazdasági és kulturális sajátságait és az ezzel kapcsolatos szakirodalmat mutatja be, majd ugyanezen szempontokat követve a 18. századi  kozák katonai államot jellemzi. Végül az ókor Kréta és Róma kontextusával kiegészítve összegzi a különbségeket és egyezéseket, és felvázolja a katonai államok rövid ideig fenntartható, speciális, a kultúra számára kedvezőtlen létmódjának általános jegyeit. Az értekezés eredeti formájában lábjegyzeteket tartalmaz, ezek a szövegközlésben az eredeti szövegbeli helyükre beszúrva, szögletes zárójellel keretezve, kisebb betűmérettel elkülönítve jelennek meg.

CHRISTIANI ENGEL LEVTSCHOVIA-HVNGARI Commentatio de repvblica militari seu comparatio Lacedaemoniorvm Cretensivm et Cosaccorvm. |: In concertatione civivm Academiae Georgiae Avgustae Die IV. Junii 1790 Praemio A M. Britanniae Rege Avg. constitvto adivdicante Illvstri Philosophorvm Ordine ornata. :| In Honesto et utili nihil nimium. Gottingae Typis Jo. Christ. Dieterich.

Argumentum quaestionis, ab ill. Ordine Philos. studiis nostris propositae, hoc fuit:

|: Vt comparetur vna vel altera vespublica nostrae aetatis, cum vna vel altera republica veteris Graeciae etc. :| Antequam ab ill. Ordine Philosophorum haec quaestio vulgata esset; versatus ego eram in elaboranda historia Cosaccorum, et tacita mente saepius iam Cosaccos Saporogos cum Lacedaemoniis contuleram.

Cum vero argumentum a Vobis, Viri Clarissimi! propositum legerem; induxi illico in animum, in chartam coniicere ea, quae mente hactenus volutaueram, et accuratius in rempublicam Lacedaemoniorum inquisiui.

|: Ita natum est opusculum hoc, quod iam Vestro iudicio submitto. Aristocratia Spartana militaris fuit, hoc est, illi qui imperabant perioecis et helotibus, milites fuere. Comparari itaque commode non potest cum Aristocratia ciuili, qualis Veneta est, ad pacem magis quam bellum composita, Mihi finis hic inprimis proponitur, vt naturam reip. militaris declarem, atque ea, quae ab ill. io contra V.C. de Pauw disputata sunt, exemplis aliarum gentium, inprimis Cosaccorum, illustrem et amplificem. :|

RECENSVS NOMINVM DIVERSORVM

QVIBVS RES FERE EAEDEM APVD COSACCOS SAP. ET LACEDAEMONIOS COMPELLANTVR.

Apud Lacedaemonios	Apud Cosaccos Sap.
Sparta	Setscha seu Cosch
|: Archagetes s. Rex	Coschewoi Attaman
γερουσια Senatus	Starschini
ό δημος Populus	Woiskowoi Towaritschestwo
φυλαι και ωβαι, tribus	Cureni
πολεμάρχοι, λογαχοι etc.	Curenoi Attaman
εκκλησια,	Rada
Consessus Senatus	Schodka :|
|: περιοικοι	Mushiki
Ephori (Lycurgi tempore?)	Jessaul
Senatus et Ephori, vt iudices	Sudja
συσσιτια seu ανδρεια	Arteli
μαζξὰ και μελας ζωμος	Salamata et Teterae
εἰλωτες	Heidamaki (mercenarii tamen potius, quam mancipia) :|
|: Distributio agri in κληρους	Distributio piscationis et venationis in sortes
ξενηλασια
Publica liberorum educatio
Pecuniae nulla auctoritas :|
	|: Abstinentia a connubiis :|
	|: Peregrinorum facilis receptio :|

DE LACEDAEMONIORVM REPVBLICA ET INSTITVTIS. FONTES COMMENTATIONIS HVIVS.

|: Respublica Lacedaemoniorum tam bene descripta est a Viris docissimis, vt acta agerem, si spreta illorum opera, denuo inuestigationi me accingerem.

CRAGIUS de republica Lacedaem.

MEURSIUS Miscellanea Laconica.

T. V. Thesauri GRONOV.

Compilatores, quos vocamus, alioquin noti sunt. Eorum labores solito iudicio digessit, suaque multa addidit V. Cl. E in Societatis Sc. Gott. Commentationibus T. IX. Classis historicae p. 1. de Spartan. rep. iudicium sine cupiditate et ira factum Commentatt. II. :|

Mihi nihil aliud praestandum erat, quam ex docissimorum horum virorum operibus ea seligere, atque conuenienti ordine disponere, quae ad rem meam pertinerent. Pauca passim addidi, quae mihi in legende Herodoto, Plutarcho, Xenophonte etc. occurrebant; illudque satis, vt puto, caui, ne in verba magistri iurarem.

Philosophische Untersuchungen über die Griechen vom Hrn. DE PAUW übersetzt vom Prof. VILLAUME, Th.II. Berlin 1789. 8. Huc Tom.II. pertinet. — Huic libro nihil magis in acceptis referimus, quam quod Cel. HEYNIUM ad refutationem permouerit. Liber enim hic, quidquid habet, quo se commendet, ex Aristotele petiit; caetera ex luxuria quadam ingenii, quae critices moderamine caruit, fluxisse censenda sunt.

§ 1. Reipublicae Cretensis describendae specimen.

[Miror, neminem fere, qui de republica Spartanorum egit, prius de republica Cretensium adcuratius dispexisse, cum tamen constanti Veterum (Aristotelis, Platonis, Xenophontis, Ephori apud Strabonem etc.) testimonio probatum sit, Lycurgum Cretensium imitatorem fuisse. Vnus est, qui dubitat, POLYBIUS (Lib. VI.), sed ita, vt pateat, egregium hunc virum nonnulla perperam, nonnulla etiam de ignotis iudicasse. Videamus Polybii argumenta: A) Lycurgi summum meritum est, auaritia sublata, seditiones quoque domesticas extinxisse. Cretes vero ingenita laborant auaritia, diffidiisque domesticis agitantur; licet apud illos agri modum pro lubitu augere. — Respondeo his: a) Ingenium nationis ne sapientissimis quidem legibus vinci. b) Plut. (in Lyc.) expresse ait: „τὰ μὲν – πάρες λαβα τῶν γομων, ἐπι ϑὼν κατεφρονησεν” c) τὰς πτῆσεις - ἐν Κρητῃ τοῖς συσσιτίοις ὃ νομοϑετὴς ἔκοινωσε. Aristot. II. 3. τε ἐκ κοιναὶ τρεῷεαθαι παντας, καὶ γυναιμας καὶ παῖδας καὶ ονδρας (Idem 11, 8.) vbi vero ex publico alebantur ciues, ibi diuitum et pauperum distinctio in rempublicam influxum non habuit, B) καὶ, inquit Polybius, δίας, τὰ κατὰ τας ἄρχας ἐπέτεια παρ᾽ αὖτοῖς ἐσι, χαὶ δημοχρατικῖν ἔχει διαϑέσιν — Respondeo: apud Spartanos quoque populum nonnihil potestatis habuisse. cf. § 5.] Cretensibus leges tulisse fertur MINOS II, celeberrimus ille Διὸς ὀαρίςυς ἃ. ϑαλασσοκράτωρ. Sub huiusmodi fabulis quid lateat, scimus; nos aliis verbis diceremus. Cretam primam inter omnes. regiones ad Graeciam pertinentes, ad culturam artium et morum emersisse. |: Quomodo hoc contigerit, facile ex situ insulae colligi potest; fertilis haec frugum et amoena regio, omnes Phoenicum et aliorum naues alliciebat; itaque graeci coloni, Achaei et Dores, permisti illic cum Pelasgis atque indigenis aliis barbaris [Loca Meurtus collegit in Creta sua p. 9.] Phoenicum et aliorum exemplo, ac commercio sapere incipiebant. —Verosimile videtur, aliquem ex eorum medio virum ingeniosum — seu Minoem seu aliter appellemus, nihil iuterest — casu quodam, et in Aegyptum delatum eise, et ibi inprimis obseruasse, secretos esse a reliquis reipublicae ordinibus milites. Hoc homini Cretensi sine dubio magnopere placuit, cum perspiceret , patriam suam a piratis (honesta enim tunc erant latrocinia mari Thuc. I. 5.) ob perpetui militis defectum vexari. Similia itaque instituta patriae suae inferre decreuit [Cogitatio haec in mentem mihi venit, legenti attentius ARISTOT. pol. VII. 10. init. Inprimis memorabilia sunt haec verba: ὁ δὲ χώρισμος ὃ κατὰ γῆνος τά πολιτικε πληϑες, ἐξ Αἰγυτστου --α πολὺ γὰρ ὑπερτξινδι τοῖς χρονοις τὴν ιν βατιλειαν ἡ Σεσωστριος.], et intulit etiam tam felici successu, vt primi huius legislatoris (Minois) tempore, Creta maris imperium teneret; hoc est insulas vicinas, a piratis liberaret, (ex. gr. Cyclades a Caribus) et colonias illuc deduceret. Narratur porro primus ille legislator, (Minos) insulam in tres partes tribuisse, et in qualibet ampliorem aliquam vrbem struxisse, Gnossum in ea parte, quae Asiae obiacet, Phaestum versus meridiem, et Cydoniam versus Peloponnesum [MEURS. Creta p. 130.]. Videtur in has maiores vrbes militum ordinem coniecisse, in reliquos pagos autem habitatum misisse agricolas. :| Quidquid est, in diiudicanda republica Cretensi proficiscendum est a separatione tum militum, tum reliquorum ciuium, qui sub nomine τῶν περιοιχῶν veniunt, tum denique seruorum.

I) |: Περιοικοι, :| quos SOSICRATES apud Athenaeum etiam ὑπηςκοας dicit, ipse autem ATHENAEUS Αμφαμιίωτας, τῆς κατ᾽ ἀγζον ὄικετας [De hoc posteriori, quod Meursius adfirmat, dubito. Verba enim EUSTATHII “Αμφαμιωται ὅε, οἱ κατ᾽ ἄγρον ἰδεᾳ δοῦλον " aliud innuere videntur. v. MEURSII Creta p. 189. Scilicet existimandum est, saltem sequentibus temporibus, vbi laxata primae institutionis fuit religio, Cretenses, praeter publicos agros et prouentus, etiam priuatos habuisse (v. POLYB. supra laud. l. VI.) atque ad eos excolendos, priuatis seruis vsos esse. Opponebantur Αμῴαμιωται τοῖς χρυσωνητοις seu seruis vrbanis.]. Tolerabilis valde eorum conditio fuisse videtur. Nonnisi illud incubuit ipsis, vt pro militibus ararent. Deinde conferre debuerunt ex fructibus agrorum certam portionem, ad haec etiam pecora et alia tributa, quae omnia impendebantur partim in sacrificia, et publicos sumtus faciendos (προς τὰς κοινὰς λειτουργιᾳς) partim in syssitia, in quibus milites cum vxoribus et liberis alerentur [ARISTOT. Pol.II. 8. locus est classicus.]. Ob tolerabilem hanc sortem suam, et ob situm insulae, qui nullum ab exteris auxilium sperare iubet, egregie in obsequio continebantur. Atque hoc genus hominum, imitando ARISTOTELEM [ARISTOT. Vll. 9. habet haec vocabula: τὸ ὁπλιτιῖον, τὸ δουλικον.], possemus appellare τὸ γεωργικον.

II) |: Το δουλικὸν. Serui. :| Diuidebantur hi in agrarios (Αμφαμίωπας) et vrbanos (Χρυσωνιτας). Vrbani iterum duplicis classis videntur fuisse.

a) |: μνῶιται seu serui publici, :| qui e.g. ligna ad syssitia ferebant, vel sepulturam mortuorum curabant.

b) |: χλαρώται seu priuati. :| Forte illi fuere opifices, qui omnia familiae cuiuis necessaria parabant, et nostrorum pedissequorum vel ancillarum munia explebant (τεχνιτας, καὶ πᾶν τὸ ϑητιςχον huius generis homines ARISTOTELES appellat. VII. 9.). Vtrumque genus conslatum fuisse videtur ex indigenis, sed bello vidis. Nec seuere nimis, quantum coniectura assequi licet, tractabantur; in Cydonia vrbe non nunquam festum celebrabatur, adinstar saturnalium Romanorum, vbi liberis hominibus permissum haud fuit, vrbem intrare, sed serui imperabant, et ingenuos etiam flagellis excipiebant [MEURS. l. c. p. 189.].

III) |: Τὸ πολιτίκον seu ciues ipsi. :| Hi porro ita distinguuntur:

a) |: Τὸ βωλευτιχον seu Magistratus.

Primo quidem reges imperauere Cretensibus, hoc est, in bello praeibant, et cum senatu iudicia habebant, atque ad populum referebant [Cosmi certe, qui in eorum locum successerunt, eadem iura obtinebant. Aristot. II. 8.].

Deficiente stirpe regia decem Cosmi sunt constituti. Iam vox ipsa χόσμος, quae bonum ordinem, praeclaram constitutionem significat, magistratum hunc describere videtur. Eorum munia haec sunt: 1) Summum belli imperium habent [ARISTOT. II. 8.].

2) Vna cum senatu probuleumata de reipublicae negotiis edunt [Populus enim συνοπιψηφίιζει τὰ δυξαντα τοῖς Ὑεροισι καὶ τοῖς κοσμοιφ, ibid.].

3) Iudices quoque eos sedisse, expresse nullibi refertur. Quia tamen vbique eadem cum Ephoris iura habuisse memorantur, verosimile est eos lites de contractibus et alias causas, quas ciuiles hodie dicimus [ARISTOT. Ill. 1.], iudicasse. :|

Magistratus hic cum plebe non communicabatur; eligebatur enim [αἴρουνται. Sed a quo? Eliguntur a populo? vel cooptantura collegis?] ex certis familiis; id quod plebi molestum nimis fuisset, nisi pontus insulam a continente, et magistratus a corruptoribus separauisset. Si Polybio credimus, magistratus erat annuus, saltem ad annuum tempus restrictus, nam et intra hoc tempus abdicare se magistratu Cosmi poterant [Ibid.]. Denique periculum, quod a tali magistratu libertati imminere poterat, ita minuebatur, vt liceret cuique ex populo seditionem excitare, atque Cosmum magistratu exuere. Nonnunquam etiam collegarum reliquorum consensu munere moueri Cosmus poterat.

|: Ex illis, qui Cosmorum munere functi erant, eligebatur Senatus ἡ βουλη, ex 28 patribus constans. Senatui proprium erat, scribere probuleumata, seu auctorem fieri in re omni gerenda, atque de capite et tergo ciuium iudicare :| [Etiam hoc nonnisi comparatione cum senatoribus Spartanis probatur, qui erant κυριοι τὰν μεγαλων πρισεῶν.]. Aristoteles non immerito carpit, Senatores hos fuisse ἀνπευϑυνους, neque magistratum prius, quam vitam posuisses inprimis autem, iudicasse et imperasse pro lubitu, neque incriptas leges secutos fuisse.

b) |: Το ὁπλιτίκον, seu populus ipse militaris. :| Confluebat ille statis temporibus in ἐκκλησιαν, in qua lex rogata, ad quam etiam senatus auctoritas iam accesserat, probata fuit, vel reiecta; nam ex populo nulli legem rogare licebat. Atque in hoc ipso cernebatur vis reipubl. militaris, in qua ne pacis quidem tempore plebi frena laxanda sunt.

Caeterum ad eandem hanc militarem reipubl. naturam referenda sunt et alia instituta Cretensium; |: communes epulae, ex perioecorum tributis institutae, educatio liberorum austera, vbi non λόγῳ sed ἔϑεσιν [STRABO X.] non doctrina, sed moribus et labore iuuentus erudiebatur; venando, vt Cicero inquit, currendo, efuriendo, sitiendo, algendo, aestuando — victus frugalitas et parsimonia — denique leges coniugiis et progeniei inimicae, et amori puerorum fauentes. :|

IV. |: Τὸ ιερον. Quantum libet obscura sint, et fabulis admixta, quae de Curetibus et Corybantibus, horumque maioribus, Dactylis Idaeis veteres differunt; tamen inter viros acutissimos iam constat, separatum fuisse et haereditarium sacerdotum ordinem, qui religionibus louis operam daret. :| Neque tamen vnquam tantum auctoritatis sacerdotes Cretenses, quantum Aegyptii, obtinuisse videntur.

Verum redeundum est ad rempublicam Spartanam.

§ 2. Conspectus summae argumenti.

Examinanda iam nunc sunt ea, quae LYCURGUS exemplo Cretensium apud Spartanos instituit. Ordo, quem secuturus sum, hic est:

I. Examinabo potestatem variam in republica inter varios divisam. Agam itaque de regibus, de Senatu, de populo et Ephoris.

II. Lustrabo annexa reipublicae militari instituta, agrorum aequam diuisionem , ciuium classes et certum numerum, syssitia, pecuniae proscriptionem etc.

Vbique vero ea, quae LYCURGUS a maioribus accepit, ab aliis, quae ipse innouauit, sollicite secernenda sunt.

I. Potestas varia inter varios diuisa.

§ 3. A. De regibus s. αρχαγέταις.

Reges Spartani habendi sunt summi bellorum et religionum praefecti, primi inter pares, gentilitia dignitate conspicui, sed tamen ciues. In moderanda Regum potestate, LYCURGUS sapienter est ver- satus.

|: a) Reliquit Regibus nonnulla, quae a maioribus tradita acceerunt.

1) Curam religionum. llla quidem repetenda est ex illis temporibus, vbi paterfamilias sacra familiae ipse procurauit. Ius hoc sacrorum, quanquam exile nobis hodie videri possit, in ciuitate tamen Graeca, in qua sacra et profana arcto vinculo iungebantur, contemni non debet.

2) Administrationem belli. In castris adeo absolutam potestatem habebant, vt de minimis etiam rebus ad illos referri debuerit; ita tamen, vt pro re nata, remitterent illa ad magistratus, ad quos pertinebant. Ab Agidis inde tempore additi sunt regibus exercitu educto, aut duo Ephori, aut συμβουλοι ex Polemarchis; etsi summa rerum vel sic apud regem erat, scilicet quidquid ad munia ducis spectaret.

b) Innouauit alia, et iura regum temperauit, quae in foro habebant. Ademit illis arbitrium belli [Locus HERODOTI VI, 56. non obstat, si modo rite explicetur. — Licebat regibus „πολεμον ἐκφερειν ἐφ᾽ ἦν αν βουλῶνται χαρῆν" τουτου, ὃς μηδενα εἶναι Σπαρτιήτεων διακωλυτην, εἰ δὲ μὴ, αὐτὸν ἐν τῷ ἄγει ἐνεχεσθαι Hoc est: „Reges summum imperium in castris habuere, hostemque ex illa parte et in illo loco aggredi, atque in terram hostilem incurrere potuere, vbi libebat.] et pacis, ademit iurisdictionem; illud quidem ad Senatum et populum, hanc ad senatum solum transtulit [Apud populos barbaros et incultos omne imperium in belli et iudiciorum potestate consistit. Quum vtramque hanc potestatem regum minueret Lycurgus; effecit sane, quod ΧΈΝΟΡΗΟΝ de eo laudat: Οὐ γὰρ ἐβελη3η, ἐτε τοῖς βασιλεῦσι τυραννικὸν Φρονημα παραφησα!, ἔτε τοῖς πολιαῖς ᾧϑονον ἐμποιησαι τὴς δυναμεως.]. Non tamen ita ademit haec omnia, vt nullam prorsus in bellis et iudiciis partem caperent. Constituit enim illos Senatus praesides, ita, vt quilibet rex duo vota haberet. :| Praeterea liberum erat regibus, in concione populi suadere et dissuadere. Denique in rebus dubiis inuenio, eos nonnunquam dictatures quasi, seu Laconico more loquendi, Harmostas renuntiatos fuisse.

§ 4. B. |: De Senatu s. γερουσια. :|

Iam PLUTARCHUS obseruat, maximum meritum LYCURGI de Spartanis in eo consistere, quod Regem et populum senatus interventu diremerit. Et hoc quidem magni ponderis erat illis temporibus ὁτ' εχ ἦν ἐτε δημοχράτιας ἐτε ὀλιγαρχίας ὄνομα πῶ λεγομένον, ἄλλα μοναρχιαι, καὶ τὰ γένη τῶν βαρβάρων, χαὶ τὰς πολεῖς τὰς Ἕλληνιδας δίιῳκεν. [ISOCR. in Panathen. Ed. Stephan. p.257.] Tria autem munera inprimis senatoribus incumbebant.

a) |: Judicabant de capite et tergo ciuium. :| [Loca classica pauca tantum reperi, ARISTOT. III. 1. οἱ δφ γέροντες (Lacedaemone iudicant) τας Φονικας. Alio quidem loco ARISTOT. ll. 7. appellantur κύριοι τῶν κρίσεων μεγαλων, sed eodem nomine honestantur etiam ἔφοροι paulo ante. Quod vulgo e XENOPHONTE petitur, qui senes dicit κυριους τὰ περι τῆς ψυχῆς ἄγωνος, illud in contextu longe alium sensum habet. Clare etiam hoc testatur PLUT. in Lycurgo p. 55 (ed. Francos. T.J.) qui eos vocat κυριοὺς τὰ ϑανατε, τῆς ἀτιμιὰς etc.] Hoc munere eo maiorem nacti sunt autoritatem, quod essent άνυπευθυτοι:, et provocatio non esset ad populum. Praeterea munus retinebant, quamdiu viuerent, et non ex lege scripta, sed ex aequo et bono iudicabant. Aetas Lycurgi non ferebat, scriptas genti tradere leges; sed prauo prisca retinendi studio, ne postero quidem tempore in scriptum relatae sunt. In tam terribili magistratus huius imperio, nihil magis populum solari potuit, quam quod sexagenarii viri, integerrima vita conspicui, eligebantur.

b) |: De rebus ad rempublicam pertinentibus deliberabant et praeuia decreta edebant. :| [Populus enim, quae illi decreuerant, confirmare debuit. Vid. PLUT. Lyc. ed. Xyland. p. 43. Item PLUT. in Agide p. 8οο. οἷς τὸ Ἀρατίσον ἣν ἐν τῳ προβελενειν.] Atque in hoc cernitur inprimis Lycurgi meritum. Largiemur vltro Viro Cl. DE PAUW apud omnes barbaros senioribus multum auctoritatis deferri. Aliud est, cum singuli senes consilio et monitis aetate inferiores adiuuant, aliud, cum collegium senum consultat et decernit. (quod Galli dicunt, parler en corps.)

c) |: Concionem populi habebant, atque decreta sua confirmanda proponebant. :| Haec auctoritas tam late patuit, vt nemo dicendi ad populum causa prodire posset, nisi cui senatus id permitteret. [Praeclarum exemplam est in oratione AESCHINIS in Timarchum, vbi orator facundus de rostris pulsus est a senatu, ob vitam, quam antea egerat, dislolutam.] Si quod institutum Lycurgi, certe hoc, de quo loquimur, bellorum cupiditatem in Lacedaemoniis restinguere aliquantum debuit. Nam bellum decerni prius debebat a viris aeuo et animo maturis, qui iuuenilem illum belli, et caedis, et pugnae ardorem iam posuerunt. Cauendum tamen est, ne sapientem Senatus ad bellum tarditatem nimis extollamus. Homines enim in armorum strepitu educati, et humanioribus litteris non eruditi, ne in senectute quidem asperiora studia linquere possunt. Quod vero magis nocuit, prohdolor! hoc fuit, quod nonnisi 150 annos, ad Ephororum vsque institutionem, auctoritas senatus perstitit!

Magna adhuc dissicultas haeret in electione senatus. —ARISTOTELES [ARISTOT. IV. 9.] ex duobus summis magistratibus Laconum, vnum eligi dicit tantum a populo, nempe Senatum, alterum etiam communicari populo, nempe Ephoratum. Quis hinc non concludat, fuisse nobilitatem quandam inter Spartanos, atque familias patriciorum? Ex altera tamen parte, idem ARISTOTELES et multi alii [ARISTOT. IV. 9. y) DEMOSTH. in Leptinem ap. Crag. lI. 13. ἐπειδὰν τις εἰς τὴν καλεμενὴν γερέσιαν ἐγκριϑὴ --- δεσποτὴς ἐξι τῶν πολλων’ εκει μὲν yap εστι της ἄρετγς ἀϑλον τὴς πολιτειᾶς κυριὸν γενξοῦχι μετὰ τῶν ὅμοιων. – PLUT. in Lycurg. p. 55. In locum mortui senatoris iussit καθιστανοι τov αριστον ἄρετγ κριθεντα τῶν ὑπὲρ ἑξηκοντὰ ουτη γεγονοτων. Vide et Xenoph. p.684. et Aristot. II. 7. ἀϑλον γὰρ ἡ ἀρχγ αὐτὴ τὴς ἀρετῆς εστιν.] nobis narrant, γέρουσιαν fuisse praemium quoddam virtutis, atque certamen quoddam inter ciues locum habuisse, vt illum magistratum consequerentur, quod certamen omne familiarum discrimen excludere videtur. ln hac obscuritate certi nihil eruere potui; quod coniectura assecutus mihi videor, huc redit: Senex quilibet (sexagenarius?) qui se dignum munere senatorio putabat, munus hoc publice ambiebat. Tum a senatu ipso instituebatur δοκιμασια quaedam, atque vita omnis viri huius examinabatur [De his perspicue dislerit XENOPH. p. 684. atque iudicium hoc appellat: Ἀρισιν τὴς γεροντιας. Senatores autem κυριους του περι ψυχης α͗γωνος.] an ad καλογαγαθιαν tota quanta composita, an legibus et inslitutis reipublicae attemperata esset? Quodsi talis reperiebatur, relatus est hic vir in numerum των ω͑μοιον [Hoc inde colligo, quia vetitum erat, ignauum et legibus immorigerum νομιζεθαι ε͐τι των ο͑μοιων ειναι . XENOPH. p.685. Pigri hi et immorigeri sine dubio fuerunt illi, quos ab aliis υ͐πομειονες esse reperimus. At-que ita optime definita mihi videtur significatio vocis οι͑ ο͑μοιοι, de qua varii varia in medium protulerunt.]. Mortuo itaque aliquo senatore, populus ex ω͑μοιοις eum, qui optimus videbatur, suffecit.

§5.  C. |: De Populo.

Populus non minimi momenti potestatem exercuit in illa republica, :| quam LYCURGUS ordinauit.

a) |: Senatus auctor factus est in incertum comitiorum euentum. Populo vero ius erat, probuleumate senatus proposito, seu aliter sciscere, seu in senatus sententiam. :| Neque tamen sciscere potuit, nisi de quibus esset rogatus, quae omnia ex Plutarcho discimus.

Comitia huius generis egregie desscripsit THUC. I. 87. habita ante bellum Peloponnesiacum. Magistratus, qui comitiis praeerat, in suffragia eos misit; suffragia autem voce edebant. Cum vox haec, seu boatus potius, paci an bello magis faueret, dignosci non posset; iussit eos secedere in partes, atque singulos numerauit. Ob hoc ius omnia pacta et foedera cum vicinis gentibus ita incipiebant, δοκεῖ τα ἐκκλησια των λακεδαιμονίων Thuc. 1. 77.

b) |: Senatum suum populus ex ω͑μοιοις legebat. :| Etiam α͐ρχαιρεσιαν hanc descripsit nobis PLUTARCHUS. Populo in forum coacto delecti viri propinquae alicui domui se incluserunt, vnde et viderent neminem, et a nemine viderentur, boatum tamen concionis audirent. Nunc itaque ordine per sortem determinato, singuli candidati Senatorii muneris prodibant, et taciti per concionem transibant, quod dum facerent, cuiuis illorum acclamabatur. Interim delecti viri in vicino aedificio, plausus magnitudinem aestimantes, retulere, primo ne an secundo, an tertio vehementissime acclamatum esset; atque hunc populus senatorem renunciauit.

§ 6. De corruptione reipublicae Lycurgianae a rege Theopompo facta et D. inprimis de Ephoris. Sincera LYCURGI respublica nonnisi 130 aunis stetit. Veteres quidem scriptores plures multo annos ei assignant, sed loquuntur de republica nomine magis, quam re, Lycurgianae simili.

THEOPOMPUS rex alter e familia Eurypontidarum a iuniore natu fratre oriunda, duplicis mutationis auctor perhibetur.

a) |: Abusus est delata sibi oraculorum Delphicorum custodia, et rhetrae oraculi veteris addidit hoc „Si guid praue populus scivisset, senatui regibusque retractandi ius esto.” Hac ratione nec aliter quidem sciscere quam rogatum esset, populo licebat; potiusque probare omnia debebat simpliciter et pure. :| ["Purement et simplement" Voces has in relationibus de rerum in Gallia conuersione saepe legimus.]

b) |: Ephoros instituit. Res haec grauis non minus, quam impedita est, atque omnem critices seueritatem postulat. :| Tres hic potissimum quaestiones discutiendae erunt.

Quaest. I. Fueruntne Ephori in LYCURGI republica? De hoc nulla quaestio moueri posset, nisi HERODOTUS et XENOPHON Ephoros ad Lycurgum referrent. Verum vtriusque auctoritas facile remouetur. HERODOTUS quidem de hac re tantum ω͑ς εν παροδω loquitur. XENOPHON autem non pro certa, sed pro verosimili opinionem suam venditat ['Eixoc δὲ καὶ τὴν τῆς ἐφορειας δυναμιν εἴο, p. 683.] ad quam quo modo delapsus sit, ipse exponit. Admirabatur nempe obedientiam Spartanorum, atque promptum animum ad imperata magistratuum exequenda. Nobis hoc in republica militari miri et insoliti nihil habere videtur; XENOPHON vero, ciuis Atheniensis et effrenatam, quae in democratia Atheniensium viguit, licentiam perosus, explicare hoc nititur ex sapienti moderatione optimatum, hoc est optimorum et sapientissimorum inter Spartanos (ο͑ι α͐ριστοι) qui legibus se subderent. —Verosimile est; inquit, hos optimates vna cum Lycurgo hunc magistratum Ephororum, cogendi et puniendi iure terribilem, instituisse.

Posset adhuc argumentum peti a Cosmorum et Ephororum similitudine, quasi Lycurgus Cosmos imitaturus Ephoros constituisset. Verum Lycurgus non sine iudicio Cretensia ad Lacaedaemonios transtulit; itaque iura Cosmorum omnia, regibus tradidit.

Verum igitur dixisse apparet CLEOMENEM [ap. PLUT. p. 808.] restauratorem reipublicae; longo tempore, hoc est 130 annorum interuallo ciuitatem alio Magistratu praeter regem et senatum nec indiguisse, nec vsam fuisse.

Quaest. II. Quo consilio Ephori primitus instituti sunt? Auctores quidem classici in duplicem sententiam discedunt.

a) CLEOMENES [Ibidem.] rem ita narrat. |: Ob belli Messenici diuturnitatem, cum reges iudiciorum habendorum tempore excluderentur, quosdam ex amicis suis elegerunt, et civibus tanquam vicarios suos praefecerunt, nomine Ephororum illis indito. Longo tempore hos regum tantum ministros (υ͑περντας των βασλεων) fuisse refert; atque pedetentim nonnisi ad magistratus ordinarii decus emersisse. Probat etiam illud ex more adhuc suo tempore obseruato, reges ab ephoris arcessitos semel atque iterum contradicere et nonnisi tertium vocatos obtemperare. :|

b) ARISTOTELES [V. II.] et PLUTARCHUS [In Lyc. p.43.] cum pluribus aliis in eo consentiunt, Ephoros institutos fuisse, vt dignitas regia ab inuidia populari liberata, diuturnior redderetur, et Oligarchia funditus id euersa videretur. Quid muneris Ephori demandatum sibi habuerint, non commemorant.

Haec quidem duae opiniones eius sunt naturae, vt facile in vnam coalescere possint. |: Scimus eundem THEOPOMPUM, qui Ephoros instituit, populi libertatem in sciscendo ardius constrinxisse, Hac re populus exacerbatus forte et regiae dignitati infensus erat. Augebatur hoc malum ob diuturnam regum in bello Messenico absentiam, per quam reprimere populi licentiam non licebat. Itaque tale remedium inueniendum erat, quod et deliniret animos ciuium, et regum auctoritatem, ordinemque et decus conseruaret. Itaque THEOPOMPO consultum visum est, deligere iudices vicarios ex populo, vt hunc demulceret [ARISTOT. ll. 7., ita de ephoratu loquitur συνεχει uev ἐν τὴν πολιτείαν το αρχαιον τουτο, ἡσυχαφει γὰρ ὁ δημος διὰ τὸ μετέχειν τῆς μεγιϑὴς αρχης.] quos tamen, tanquam vicarios, et a se constitutos, facile in side retinere posset. :| Verum trite hoc est documentum, exilem initio et despiciendum magistratum ad summum auctoritatis fastigium eniti posse. Incredibile dictu, quantum ad auctoritatem parandam valeat, iustitiae administratio, inprimis illis temporibus, vbi ius priuatum atque publicum rite adhuc discretum non est. [Exemplum recentius peti posset a Parlamentis Gallicis, quae initio tribunalia erant, litibus priuatorum decidendis a regibus instituta; sensim tamen eo audaciae processere, vt nationem Gallicam repraesentare vellent.] Accessit etiam, Ephoros, initio quidem tantum regibus absentibus, concionibus populi praefuisse, atque hac ratione adhuc opportunius popularem auram captare potuisse. Ita denique factum est, vt dignitatem ordinarii magistratus, a populo, et e populo quovis anno eligendi, consequerentur.

Quaest. III. Quam potestatem populi, a successu temporis usurparunt?

Ephori et iudices, et praesides populi a praetorio hoc atque tribunitio loco prosecti, omnem rerum potestatem arripere, politiam summam quam nos appellamus, cum iudiciis publicis sibi vindicare, tandem manifestam dominationem legibus solutam assectare ausi sunt. Verum haec ad remp. Lycurgianam non pertinent. [V. pluribus cel. HEYNE p. 31 et 39.]

II. Instituta reipublicae militari annexa.

§ 7. A. Diuersae ciuium. (seu incolarum potius) classes, et agri distributio.

|: In republica militari, illi, qui arma tracant, a vomere et opiscis abstinere debent, ne rigidi et indociles ad arma ferenda euadant, vel a castris alia cura auocentur. Itaque agrum paternum colant alii, alii defendant, omnes vero ex illo alantur. Verum fieri vix potest, quin milites altiores spiritus capiant, atque agricolas despiciant et in seruitutem detrudant. :| Quam difficile sit medium in hac re tenere, iam summus ARISTOTELES vidit. [ARISTOT. II. 7.]

In republica quoque Spartana omnia a tali incolarum diuisione pendent. Verum quae Veteres de illa tradunt, non satis sunt clara; ISOCRATES, qui copiosissime omnium haec pertractauit, nonnisi ope historiae et ope comparationis cum republica Cretensi intelligi potest.

a) |: Perioeci (το γεωργικον) eiusdem generis cum perioecis Cretensium fuerunt. :| ISOCRATES quidem in Panath. [pag. 270.] historiam perioeciae sic narrat: post multas seditiones τους μεῖζον του πληθους φρονουντες optimates, (h.e. Dores) plebem (hoc est Achaeos) non more inquilinorum Atheniensium, (των μετοικῶν vel συνοικῶν) ad omnia ciuitatis commoda, praeter magistratus et honores admisisse, sed constituta inter se democratia, ad concordiam seruandam composita, plebem sub nomine perioecorum in seruitutem detrusisse; |: agri vero, qui aequaliter diuidendus erat, optimam et maximam partem sibi vindicasse, plebi autem tantum nonnisi reliquisse ex deterrimo solo, quantum magno labore excultum, vix ad quotidianum victum sufficeret. :| Tum eos diuisam omnem multitudinem in vrbes (πολεις), vix vero cum demis Atticae comparandas, inhabitatum dimisisse, quum iis omnia, quae liberis hominibus permittenda essent, eripuissent, periculorum vero subeundorum omnem molem imposuissent. Nam in expeditionibus, Spartanis viritim adstare, et saepe ante primam phalangem pugnare cogebantur. Quid quod Ephori indicta causa eos pro lubitu occidere poterant.

ISOCRATES hic temporis notas haud obseruauit, quas si discernamus, veritati quam potest fieri, proxime accedemus.

aa. |: Dores occupata Laconia, primum Spartam quiete tenuerunt, mox vero vna vel altera aetate ante Lycurgum, tributa vicinis Achaeorum oppidis imperarunt, et Helotes refractarios, duriori jugo seruitutis subdiderunt. :|

bb. Huic rerum conditioni superuenit LYCURGUS. |: Pro consilio suo rempublicam militarem instituendi, optabilius nihil ei accidere potuit. Nam facile ex his hominibus tributariis effecit ordinem agricolarum, more Cretensium et Aegyptiorum. Horum exemplo itaque diuisit inter Spartiatas et περιοικους sed inaequaliter. Perioecis dedit 30000 sortium minorum, peioris soli, quod magno labore cultum vix sustentationi illorum sufficeret. Cogere enim illos voluit ad conducendos Spartiatarum agros, quos in 9000 sortium vel vt probabilius videtur in 6000 partitus fuit. :| Atque conductoribus his agrorum praescripsit, vt a singula sorte Spartana, ciui possessori annuam pensionem soluant LXX. medimnorum hordei, adiectis XII medimnis pro matrefamilias, et certis olei et vini mensuris. [Vulgarem opinionem de aequalibus Spartiatarum et Lacedaemoniorum portionibus abiicere coactus sum. Nam α) ISOCRATES expresse de tempore tali loquitur, vbi leges agrariae nouae apud Lacedaem. scribebantur, hoc est de tempore Lycurgi. β) Spartiatarum portiones necessario a Lacedaemonibus coli debebant. Helotes enim vnius vrbis incolae, 6000 sortium colendis non suffecissent. Ipsi vero Spartani ab operis manuariis abstinebant. γ) PLUTARCHUS in Lyc. p. 44 expresse de αποφορα seu pen-sione loquitur, quam ex portione qualibet Spartani caperent. δ) Similis locatio conductio agrorum in usu fuit apud Aegyptios, v. DIOD. I. 74. — Caeterum probabilius mihi videtur Lycurgum nonnisi 6000 sortium Spartiatis assignasse, alia 3000 adiecta fuisse a Polydoro, Messeniis deuictis. V. PLUT. Lyc. ibid.]

cc) |: Bellum Messenicum perdidit rempublicam, ob Ephoros institutos et Messenios subiugatos. Ex Messeniorum agro portionum 3000 Spartanis selecta sunt; Messenii vero videntur in conditionem perioecorum redacti. Verum populus hic Doricus, iugi impatientissimus, quavis data occasione motus excitauit, reliquis perioecis et Helotibus in partes suas pertractis. Hinc exacerbati Spartani, et Messenios et Perioecos reliquos sub grauius iugum depresserunt, et nomen Helotum omnibus commune fecerunt. :| [De Messeniis quidem expressa verba habemus PAUS. Messen. p. 133. τουτους μεν (Messeniorum reliquias) οι Λακεδαιμονοι προσενειμαν ους το ειλωτικον. De reliquis vero perioecis dubium vix locum habet. Nam neque Messeniorum reliquiae, neque prisci Helotes tantum seruorum numerum effecissent, quantum ab hoc tempore apud Lacedaemones deprehendimus. Sic HERODOTUS in pugna ad Plataeam singulis Spartiatis septenos Helotes adstitisse narrat, adeoque cum 5000 Spartanorum fuisse 35000 Helotarum. Sic Aetoli memorantur vna incursione 50000 seruorum abegisse ap. CRAG. I. 11. — Atque in ipsa Veterum lectione sollicite cauendum est, ne Helotum et perioecorum consfusio fiat. Sic e. gr. POLLUX III. 8. 6. μεταξυ δε ελευθερων, inquit, xo ϑουλὼν οἱ Λακεδαιμονίων Ειλωτες. Hic procul dubio priscos perioecos intelligit. Neque sine hac cautione interpretari recte possemus verba DIODORI SIC. XI. 84. τωνδ᾽ Εἴλωτων τους αἰτιους τῆς ἀποθασεως κολασαντες, τους ἀλλους κατεδελωσαντο. Nisi hic sub Helotibus Perioeci intelligantur, videre nequeo, cur serui in poenam iterum seruituti addicantur? De Helotibus hoc sensu, nempe perioecis narrat ATHENAEUS lib. XIV. (ap. Meurs. II. 6) παραδοντες [Σπαρτιατας] αυτοις την χωραν, ἐταξζαν μοιρὰν, ἣν αὐτοῖς ἀνοισουσιν ἀει --- Rarissime Perioeci Spartanis sub nomine Lacedaemonum opponuntur. Sic apud HEROD. VII. 243. regi Persarum narrabatur, Lacedaemonios quidem satis fortes esse, non tamen ομοιους Spartanis.] Atque ab hoc tempore pari etiam in omnes saeuitia grassati sunt, neque solummodo ad rus colendum, sed etiam ad bella, quibus imprudentes Spartani semper implicabantus, cogebant. Ac ne vnquam ad spem libertatis erigerentur, ex lege Cryptia in illos facuiebant.

b. |: Helotes (το δουλικον). A LYCURGO quidem vsque ad bella Messenica hoc nomine intelligebantur infelices posteri incolentium vrbem Helos (το Έλος). Horum alii publici serui habebantur, qui e. g. in syssitiis ligna ferebant; alii priuati, qui officia nostrorum seruorum obibant, et opficiis etiam vacabant; quae omnia ex similitudine cum Cretensibus sequi videntur. A perioecis ita differebant, quemadmodum a conductoribus liberis rustici Polonici. :| [Helotes erant Leibeigene, Perioeci a LYCURGO inde vsque ad Messen. bella. Erbzinsbauern.] Vsque ad bella Messenica pauciores fuere, quam vt Spartanis inuisi essent, et tunc sine dubio humaniter satis sunc habiti. [STRABO VIII. refert, publicis seruis proprias domus atque operas certas (λειτουργιας) assignatas fuisse.] |: Postquam vero rebelles Messenii et perioeci reliqui in seruitutem, poenae causa, redacti erant; aucto Helotum numero natus est metus, et ex metu crudelitas, et ex hac metus auctior. ARISTOTELES recte obseruat, contulisse ad hoc multum ipsius Laconicae situs, ob quem transfugae Helotes facile asyla, rebelles facile praesidia inueniebant. Atque ab hoc tempore Spartani nulla re excusare possunt crudelitates et iras, quas in seruos exercebant. Nullum remedium tam turpe et inhumanum fuit, quo non ad compescendos Helotes vsi essent. A perpetuis et implacabilibus hostibus suis, Atheniensi quippe populo, auxilia postularunt aduersus Helotes rebelles, in pacis legibus, quas THUCYDIDES nobis seruauit. [V. 23.] Neque dubito, quin vera sint illa, quae narrantur de lege Cryptia, ex qua iuuenes Spartani Helotibus insidiabantur, et quoscunque poterant, mactabant. Nam etiamsi Spartani hac re proprias fortunas minuerent, tamen pensionem annuam a superstitibus Helotibus semper exigebant, supersluos wero Helotes diis inferis deuouebant. :| Verum omne hoc genus pertinet ad rempublicam non iam Lycurgianam, sed corruptam; atque ad ed instituta, quae, vt cum ill. HEYNE loquar, emendari satis vix possunt, sed prorsus abiicienda sunt.

c. |: Spartani (το όπλιτικον seu το καθαρως Σπαρτιατικν). Ingeniose hos V. C. DE PAUW comparauit cum nobilibus, qui duplicis generis subditos habebant, alios quidem conductores, alios seruos. Tempore LYCURGI 6000 Spartanorum, et totidem sortes agrorum erant. Messeniis secundum deuictis, Polydorus rex 3000 sortium addidit, et reliquam terram Messenicam a Messeiiis tanquam perioecis coli voluit. :|

|: Quae autem erant iura sexus feminini? Ius Laconum feudale non admittebat, vt Lacaenae cum dote nuberent; quod etiam multorum veterum testimoniis firmatur. [JUSTIN. Hist. III. Virgines sine dote nubere iussit, vt vxores eligerentur, non pecuniae, seueriusque matrimonia sua viri coercerent, quum nullis dotis frenis tenerentur. — Idem dicunt AELIAN. in var. hist. III. et PLUT. in Apophthegm.] Verum etiam haec lex successu temporis sublata fuit. Atque illud est, de quo ARISTOTELES queritur, cum dote filiam elocari potuisse, vel a patre, vel si is intestato decederet, ab haerede illius; imo et successisse filiam, si nullus filiusfamilias superesset; hac ratione effectum esse, vt ex quinis agri laconici partibus duae in manus mulierum peruenirent.

Quod de mulieribus iudicat ARISTOTELES, curam illorum gerendam esse in republica, quia dimidiam ciuium partem efficiunt, in eo neminem non habebit sibi adsentientem. Defendi etiam vtcunque potest, quod contendit, apud populos militares et bellicosos, mulieres plerumque ad imperium et voluptatem propeudere. Frequens non tantum maritorum propter militiam peregrinatio, mores mulierum deprauare potest, sed etiam nuptiae occisis in bello maritis saepius iteratae lasciuiam alunt. Verum grauissime errat, cum LYCURGUM neglecti sexus feminini incusat. Ipse enim fatetur, Lacaenarum mores perditos esse inprimis per leges de dotibus, quae tamen contra mentem LYCURGI scriptae sunt feriori tempore. Vxor sine dote, qualem LYCURGUS esse voluit, a nutu mariti pendebat. Vestigia etiam nonnulla supersunt magistratus singularis άρμοσυνων έπι της ευκοσμιας τῶν γυναιχων. Verum etiamsi nihil de mulieribus prouidisset, tamen excusandus esset Lycurgus. Tempore illo mulieres sine dubio adhuc simplicitatem veteris aeui seruabant. Nec praeuidere facile potuit, Spartanos, contra mentem suam, bella perpetua gesturos, aut legem de dote abolituros esse. :|

§ 8. B. Genus vitae austerum, militare, a luxu remotum, et inprimis publica liberorum educatio.

Qui illud mente retinet, Lycurgum rempublicam militarem stabilire voluisse, non mirabitur pleraque eius instituta, quae vulgo nimis magni fiunt, etsi apud omnes populos militares deprehenduntur. Supersederem etiam illis recensendis, nisi de aliquibus moneri nonnulla, haud superuacaneum ducerem.

a) LYCURGUS noluit, vnquam populum suum pacis artibus adsuescere. Nullam operam sordidam attingere potuit Spartanus. Praecones quidem, tibicines et coqui paterna exercebant artificia [HEROD. Vl. 60. hoc tanquam Aegyptium morem notat.], verum omnes hi pertinebant ad expeditiones bellicas, atque idcirco artes illorum suspicionem sordium non mouebant. |: Commercium omne deerat. Facile igitur prostribere poterat Lycurgus pecuniam, qua nullus Spartanorum egebat. Praeterea ferrea illa moneta, quam introduxisse fertur, eo loco tam antea apud, Spartanos fuit, quo aes graue apud Romanos. Pecuniae itaque vtilitas, nou est separatum Lycurgi institutum, sed ex aliis institutis sequebatur; atque cum rerum commercia atque bella Spartanorum multiplicarentur, necessario euanescere debuit, postquam luxum satis longo tempore arcuisset. :|

b) |: Educatio Spartanorum prorsus militaris fuit. Litteras non discebant, nisi quantum sufficeret ad vsum quotidianum; corpus exercitationibus gymnicis formabatur, animus calliditate et prudentia bellica erudiebatur. Laudatur inprimis obedientia, ad quam adsuefacti sunt; et laudatur inprimis ab Atheniensibus, apud quos ob Ochlocratiam maxime deerat. Caeterum haec educatio tanti momenti legislatori visa est, vt eam non parentum socordiae et inscitiae relinqueret, verum peculiari magistratui, Bidiaeis et Paedonomis, committeret. :|

c) |: Venuste et vere simul MABLY obseruat, Spartam non vrbis magis, quam castrorum speciem retulisse. Huc spectabant epulae communes φειδιτια vel συσσιτία. Illa laudantur apud veteres non tantum, quod luxum arcuerint a republica, et iuuentuti formandae profuerint, sed etiam

etiam quod fuerint κατασκεύασμα δημοκρατικον. [Aristot. II. 7.] Causa sine dubio haec fuit, quod magistratus hi cum populo eidem mensae accumberent, et eodem victu vterentur, sicque aequalitas ciuium omnium quotidie in memoriam reuocaretur. :|

d) |: Neglecta quidem, sed maximi momenti est quaestio, quid egerint Lacedaemonii, vt diem fallerent? Omne tempus, quod a bellis superfuit, tripudiis, festis, epulis, venatione, frequentatione gymnasiorum, educatione iuuentutis, et confabulatione in leschis transigebant. [Plut. Lyc. p. 54. Ibi quoque inter laudes Lycurgi refertur, eum ciuibus suis procurasse αφθονιαν σχολης.] Atque hinc repetendum est, Lacones, quantumuis bello asperos, cultura tamen et sagacitate ingenii non fuisse destitutos. Laconicum dicendi genus cernebatur tum graui ac tristi quadam gentis indole, tum senum auctoritate, ac praeterea singulari ac proprio Laconibus satyrae studio. – Ex altera parte non poterant non Spartani taedio vitae huius simplicis et otiosae capi, atque in bella et caedes vehementi ruere impetu. :|

e) ξενηλασια LYCURGI tempore communis erat omnibus populis, cum nulla inter eos essent commercia. |: Successu temporis tamen vsi sunt Spartani hoc more ad cauenda flagitia peregrinorum, et ad celandas reipublicae suae vires; itaque etiam peregrinatio vetita erat, nisi quis veniam a Magistratibus impetrasset. :|

DE COSACCORVM SAPOROGORVM REPVBLICA ET INSTITVTIS.

FONTES COMMENTATIONIS HVIVS.

|: Egregiam operam praestiterunt mihi Annales Cosaccorum, Russico idiomate manu conscripti, et mihi a Viro quodam amicissimo communicati. Vir hic celeberrimus, Annales illos Petropoli ex scriniis academiae scientiarum depromsit, fide vtique dignissimos.

Opus classicum, ac fini meo inprimis accommodatum, illud est, quod b. MÜLLERUS, Membrum Acad. Petropl. (Samml. russischer Gesch. IV. Band, 5. Stück p. 365) de Origine Cosaccorum inscripit, in quo a pag. inde 346 ea exponit, quae Cosaccorum Saporogorum sunt.

Recentissima de iis, quod sciam, retulit praesectus quidam militiae Russicae, qui occasione belli cum Turcis has oras iit, et pauca quidem, sed probata de Cosaccis his memorat Götting. Magazin von LICHTENBERG und FORSTER 1780. IV. St. p.109 sqq. et V. p.229.

Farrago rerum, quam BEN. SCHERER sub titulo: Annales de la petite Russie TT. II. à Paris 1788. 8. vulgauit, ideo exigui vsus est, quia Russica male interdum interpretatur, et fontes nullos laudat.

Caeterum cum in elaboranda Cosaccorum historia ampliore versatus fuerim, quam suo tempore in lucem emittam; opus non est exponere multis, me vsum esse omnibus, quae vel in LE VASSEUR description de I Ukraine vel in Polonicis Annalibus, vel in Biographis Petri Magni et Caroli XII. vel alibi reperi. :|

Adumbratio argumenti historica.

I. De Cosaccis in genere. Cosacci vocabulum Russicum seu Slauonicum est, et (V. RODDE Lexicon Russico Germanicum) denotat seruum rustici seu mercenarium agricolae. Scilicet cum Russia ferro durius iugum Mongolicum pateretur, accidit, vt, quum nemo tutus suis gauderet penatibus, fuga salutem plerique quaererent. Inprimis fecerunt id agricolae, qui patenti campo Mongolum immanitati maxime erant expositi. |: Magna pars horum exulum delapsa est ad locos quosdam vliginosos, Borystheni vicinos, et ad 13, quibus ille aquas illidit, catarractas seu potius rupes, atque dumetis et arundine densas insulas. In hac locorum asperitate tuti delituerunt a Mongolum et Tatarorum insidiis, illosque in manubiis asportandis occupatos, inuaserunt, trucidarunt, expilarunt. Audita eorum fama, recepere se ad illos multi ex Polonicis rusticis, qui vel Mongolum, vel Mongolibus haud multo indulgentiorum herorum, vexationes effugere volebant, vnde multum ex Polonica dialecto Russicae caeteroquin linguae Cosaccorum admixtum est. :| Denique non immerito suspicatur Celeb. SCHLÖZERUS [Geschichtforscher herausgegeben von MEUSEL T.III. p. 8 in nota b.], |: Circassios nonnullos, quos etiam Mongolum premebat vicinia, relictis sedibus auitis in hanc locorum asperitatem prius adhuc, quam Russorum et Polonorum colonos, concessise. Illud saltem certum est, antiquissimam Cosaccorum sedem Tscherkassi esse appellatam. Caeterum noui et aliam, primo obtutu satis probabilem, deriuationem vocabuli Cosak, a Turcica voce تامش, latro; sed cur ei assentiri non possim, huius loci declarare non est.

Haec igitur cohors rusticorum ex duabus vel tribus gentibus mixta, strenue aduersus Mongoles et Tataros, quos nostris temporibus demum CATHARINA II. Augusta, immortali nominis gloria, exterminauit, leuibus proeliis decertabat, famamque suam late spargebat. Nobiles Poloni, bello gloriam parere cupidi, duces se rusticis his comitesque adiunxerunt. In his fuerat PRAEDISLAUS LANZKORONSKI [Okolski orbis Polon. III. p.318.], qui, cum Tatari spreta pactorum religione Poloniam vastarent, assumta hominum istorum turba, omnem Tatarorum terram ad moenia vsque Belgorodi seu Akiermanni depopulatus est. Cum itaque magna praeda onustus rediret; quaerentibus Polonis, quibus militibus vsus fuerit? Cosaccos nominauit, seu russicos. Ab eo tempore (1516) Cosaccorum nomen ita inualuit, vt quilibet miles Polonicus, voluntate, non mercede ad militiam adductus, Cosacci nomine insigniretur. [Annal. MS.] :|

Terra, in qua degebat hominum id genus, Kiouiae vicina erat; metropoli olim Russicorum principatuum, quam tamen Lithvani inde a Duce GEDIMINO, et Poloni inde a rege JAGELLONE tenebant; vsque ad SIGISMUNDUM I. magnum illum Poloniae regem, suis fere legibus viuebat haec colonorum colluuies. Primus eam ad societati. bene ordinatae leges assuefecit quidam OSTAPH DASZKIEVICZ; diuisit namque illos in legiones et centurias, armisque optimi generis instruxit. — Hunc vt sibi obnoxium redderet SIGISMUNDUS, creauit praesectum oppidi Tscherkassi, quo facto Cosaccos sibi regnoque suo deuincire conabatur. A sedibus vero suis ea aetate omnes Cosacci, Saporogi, id est, catarractarum accolae dicti sunt.

|: Primus tamen reipublicae Cosaccorum conditor et pater habendus est bellicosus ille Hungarus STEPHANUS BATHORY. Hic enim vno obtutu commoda aut mala, quae regno suo ex Cosaccorum accessione enasci possent, lustrans, decreuit, eos libertate et immunitate Polonorum regno conciliandos esse. Itaque largitus est illis belli ducem, quem more Polonico Hetman (Hauptmann, Kronfeldherr) adpellant. Huic adiunxit senatum militarem, Starschinas, quorum duo apparatum bellicum curarent (Obosni), duo ius dicerent ex tabulis legum Magdeburgicis (Sudia), duo reipublicae a literis essent, (Pissar), duo exercitum lustrarent, et Hetmanno auxilio essent in re omni militari, (Assaul seu lessaul). Sex millia Cosaccorum, qui nomen suum professi erant, in 6 legiones diuisit, cuique legioni praeficiens Chiliarchum (Polkownik); cuique Chiliarcho iterum senatum (Starschina polkownitscheskaia) addidit; denique Centuriis Hecatontarchos (Sotnik) et Decuriis Decarchos (Attaman) praeire voluit. Porro donauit illis regionis tractum, ad 20 milliaria iuxta ripas Borysthenis sub catarractas protensum, assignataque alia metropoli Terechtemirow, annuum aurei nummi stipendium cum veste pellicea promisit. :| Hac lege iam iussit eos cum Polonis eosdem amicos atque hostes habere, pacis tempore a lacessendis Turcis atque Tataris abstinere, et dispersos in Vcrainae locis apud vxores prolemque viuere. Duo tamen Cosaccorum millia sedulam insularum Borysthenis, in quibus Cosacci praedas suas et apparatum bellicum deponere solebant, custodiam agere iussa sunt. Religionem eorum sacraque Graeco ritu celebranda turbare vetuit.

Sed, vt verum fatear, infausto omine Cosaccis accidit, vt cum Polonorum republica sociarentur. Nam omnia Cosaccorum instituta ad perpetuum bellum Infidelibus inferendum, et ad praedas ex eorum ditione agendas tendebant, Poloniae, vero constitutio bello inimica, torporique aeternae pacis aptior, studiis his repugnabat. Cosacci igitur prohibebantur a Turcarum Tatarorumque vexatione, a qua, per instituta sua, abstinere non licebat. Praeterea Iesuiticus vt ita dicam, furor, etiam Optimates Polonos inuaserat, vt Graeci ritus sacra e regno profligari vellent. Hinc tristia bella, hinc caedes, quibus pingues Vcrainae campi pinguiores adhuc facti sunt; hinc iacura totius prouinciae. Verum haec alio loco a me exponentur.

II. De Cosaccorum Saporogorum proprie sic dictorum origine. Primis quidem temporibus illi ex Cosaccis, qui ad custodiendas insulas mittebantur, singulis quibusuis, aut saltem alternis annis reuocabantur, aliisque locum faciebant; sed cum respublica Cosaccorum bellis Polonicis atque seditionibus intestinis turbaretur; accidit, vt Hetmanni commutare hos insularum custodes negligerent. |: Itaque hi pedetentim assuescebant vitae otiosae, atque rudi et solitariae. Initio quidem prohibebantur vxores prolemque secum in insulas transferre ob Tatarorum violentiam; quum vero nunc reuocari haud solerent, didicerunt paulatim vxoribus carere, et vitam coelibem agere. Numerus eorum augebatur successu temporis ad 4000. Hisce alendis assignatae erant syluae, lacus, fluuii, venatio et mei ferarum apum. :| Cum viderent sedes sibi in his insulis figendas esle, condiderunt ad ripam Borysthenis pagum aliquem, sua lingua Kosch, aut quod magis inualuit, Setscha vocatum, magistratusque et rempublicam ad modum reliquae Cosaccorum reipublicae, nominibus nonnisi magistratuum aliquantum mutatis, constituerunt. Anno adhuc 1654, cum BOGDANUS CHMELNIZKY Vcrainam Russis traderet, obscuri parvoque adeo erant numero, vt Chmelnizky ne operae quidem pretium putaret, iuramenti religionem ab illis exigere. Eorum respublica arcto adhuc nexu cum republica reliquorum Cosaccorum coniungebatur, eorum praetor (Coschevoi Attaman) adhuc Hetmannis Cosaccorum obtemperabat. |: Verum in turbis sequentium temporum, vincula haec magis magisque laxarunt, et licet; ad exemplum Equitum Melitensium a matrimonio abstinerent, tamen aliorum Cosaccorum exulum atque rebellium, nec non sceleratorum et vagorum hominum confluxu, ita creuerunt, vt iam 1667, cum iusto 20000 exercitu Chersonesum Tauricam, Tatarorum tunc domicilium, vastarent. Quod ZIMOROVICS pie obseruat [In historia obsessae 1672 a Cosaccis Turcis etc. vrbis Leopolitanae.], prouidentiam vt venenis antidota, vtque Aegyptiacis serpentibus et insectis ciconias; ita pestiferae Tatarorum genti Cosaccos opposuisse; illud inprimis ad hos Saporogos referendum est. Caeterum nomen hoc eis inhaesit, quia insulae, quas olim inhabitabant, vel ad quas suam setscham struxerant, intra 13 rupes seu catarractas positae fuerunt (ex za post, et porog catarracta). :| E reliqua eorum Historia illud tantum adferendum est; eos perpetuo inter Polonicam, Turcicam et Russicam dominationem fluctuasse, cuicunque autem se subiicerent domino, non multum obsecutos esse; Russiae moderatores semper in minuendis eorum priuilegiis laborasse; CATHARINAM II. denique, ob lites quasdam de territorio, eo indignationis progressam esse, vt eos penitus, ad nomen vsque, tolleret, et per prouincias imperii dispergeret. In nupera relatione de expugnato propugnaculo Bender observavi, Cosaccos quosdam maris nigri ad deditionem accolas nominari (Tscherno morskii), qui suis scapis plurimum ad deditionem erunt. Et si novissimis relationibus credamus, Illustrissimus Princeps POTEMKIN Hetmannus Cosaccorum omnium renuntiatus est.

Forma reipublicae et Instituta Cosaccorum Saporogorum.

§ 1. De Setscha Cosaccorum.

|: Setscha haec erat congeries inordinata domiciliorum haud magno splendore, ex ligno, aedificatorum. In periculosa Tatarorum vicinia muro tamen non cingebatur, sed vallo quodam mediocri, et fortitudine suorum ciuium tuta erat. Sub Russorum imperio structa est in medio Setschae Acropolis quaedam, seu arx Russicis militibus, ad coercendos magis et in obsequio retinendos Cosaccos, quam ad propulsandos Tataros infessa. Antiquitus cum nonnisi 2000 Cosacci setscham inhabitarent, 400 domus eisdem capiendis sufficiebant. Crescente Cosaccorum numero, plures domus aedificatae non sunt, sed pluribus familiis eadem domus est assignata. Exempli causa, cum numerus Cosaccorum ad 30-40000 ascenderet, factum est, vt in vnam domum 40- 50 familiae coniicerentur. Neque tamen omnes simul habitarunt, sed tantum vna vel plures familiae in vna domo remanserant, vt semper 4000 armatorum in Setscha commorarentur; reliqui Cosacci degebant vel in pagis, ad territorium Setschae spectantibus, vel in domibus subterraneis, per campos sparsis (sporadicis) vbi brumam transigebant (Zimowniki). Tota autem setscha diuisa erat in 38 tribus seu Curenos; ad quemlibet Curenum spectabant certae domus, vna quidem maior, reliquae minores, omnesque familiae his domibus assignatae, ad eundem Curenum pertinebant. :|

§ 2. Magistratus Cosaccorum seu tribuni militares.

A. Curenoi Attaman.

Cosacci Saporogi instituta Ucrainensium, a quibus originem ducunt, prorsus ad bellum spectantia, imitati sunt. Vtrinque democratia militaris inualuit, sed apud Ucrainenses summa rerum erat potissimum penes Hetmannum et Starschinas, quia ob amplitudinem regionis et magnum Cosaccorum numerum conciones populi haberi facile non poterant. E contraria parte Saporogi, arctiori terrarum ambitu clausi, nec facile triginta millibus plures, democratiam stabiliverunt.

|: Quilibet Curenus suum praeitorem seu praetorem habebat, Curennoi Attaman dicum. Hic votis liberis a suis tribulibus eligebatur, et instar patris, quodsi benignum se gereret, colebatur. Idem non tantum in bello tribus suae imperium habebat, sed etiam in pace pecuniam et togas militares contribulium custodiens, de ligno er reliquis vitae praesidiis prouidit, ac lites minoris momenti composuit. Etiam tribules inter se arctiori vinculo constringebantur. :| Quamdiu enim in Setscha morabantur, communes instituebant epulas, quae simplices et vitae militari accommodatae fuerunt. Vescebantur namque pulte (salamata), et iure aliquo insipido, e piscibus, rarius e carnibus cocto.

§ 3. B. De summo reipublicae Stratego.

Cuteni singuli, diuersas quasi vrbes seu prouincias, eadem tamen imperii forma vtentes, referebant, e quibus tandem communis respublica exstitit, in qua communes magistratus requirebantur. |: Horum primus et summus est Coschevoi Attaman, seu, vt simpliciter vocari solet, Coschevoi (nam pagi Cosaccici nomen est Cosch). In bello quidem dicatoriam potestatem habebat, pacis tempore tantum valebat auctoritate, quantum amoris et reuerentiae sibi a subditis conciliare didicerat. In iudiciis nonnisi cum de caussis insolitis et grauissimis ageretur, praesidebat. In concionibus populi verba fecit, pro more gentis, nec multa, nec ornata. Baculus imperatorius (palitza), quem gestabat, ad insignia diguitatis pertinet. :|

§ 4 C. De reliquis reipublicae totius magistratibus.

Stratego huic addebantur, qui potestatem cum illo communicarent, Starschinae, seu seniores more Ucrainensium Cosaccorum. In his sunt

1) |: Puschkar qui tormentorum et reliqui apparatus bellici curam sibi habuit demandatam. :|

2) |: Sudja Woirkowoi, seu ludex. In Setscha ne leges quidem Magdeburgicae, nec aliae vllae scriptae custodiebantur, verum cuncta ex more maiorum et ex iusto ac aequo iudicabantur; senioribus tamen in grauioribus rebus, ad iudicia adcitis. :|

3) |: Pissar, seu γραμματευς του δημου. :|

4) |: Jessaul, seu vicarius strategi in rebus militaribus.

Huc etiam quodammodo pertinere videtur Dobysch, seu tympanorum pulsator, qui signa dabat in concionibus populi, et ideo non minimo inter Cosaccos loco habebatur. :|

§ 5. Reliqua de magistratuum ordine.

|: 1) Quilibet horum magistratuum suos habebat vicarios, quos populus ipse creauit, et nonnunquam loco ipsorum magistratuum in bellum misit.

2) Nullus eorum ex aerario publico Cosaccorum stipendia accepit. Cum Cosacci sub Polonorum, Tatarorum et Russorum auspiciis, constituti essent; magistratus eorum annuis pensionibus 3-600 Rubelorum deliniri solebant. Nonnihil pecuniae colligebant ex vectigalibus mercium, quae in setscham inuehebantur, ex portorio quod in traiectu Borysthenis soluitur, ex mulctis eorum, qui causa caderent, ex donis, denique ex praedae, quae de hostibus adest, diuisione.

3) Omnia haec munia precaria fere tantum fuerunt, et non modo singulis annis, sed omni quoque tempore abrogari poterant. :|

§ 6. De populo, et concione populi ordinaria, Rada.

|: Constitutio Saporogorum vera fuit Ochlocratia. Populus eligebat praetores suos; populus de bello et pace, de expeditionibus in Turcas et Tataros decernebat, atque iudicia capitis de magistratibus instituebat. :|

Prima anni die, exhilaratis mero et comessatione animis, tympana pulsabantur iussu magistratuum, vexillumque in foro defixum, ventorum ludibrio permittebatur. Signo hoc dato, confluebant Cosacci in suos Curenos distincti, pulsatisque iterum tympanis, aderant magistratus suis insignibus instructi, Praetor quidem baculo imperatorio, iudex sigillo, scriba publicus atramentario, et propraetor simplici baculo ornati prodibant. Nudato capite medium concionis tenentes, inclinatoque versus omnes partes corpore, populi maiestatem reuerebantur. Silentio demum imperato praetor edixit: annus iterum reuolutus est, fratres! quid de magistratibus vestris statuere lubet? Tunc si omnes suis imperantibus adquiescerent, conclamabatur a populo: Vos boni estis Domini (pani), permittimus, ut porro quoque imperetis. Quo facto magislratus iterum corpus inclinabant, et concio soluebatur.

Verum si populus magistratibus non fauebat, atrox oriebatur clamor. Alii exprobrabant Starschinis, eos stipendia ab Imperatoribus Russiae mitti solita haud adcurate diuidere, alii; eos de annona et apparatu bellico male prouidere contendebant, alii, eos iustitiam peruerse administrare vociferabantur. His omnibus ne excusationes quidem opponere poterant, nisi conuiciis, et saepe etiam verberibus excipi vellent. Itaque praetor humili silentio, baculum imperatorium in caput suum reclinans, concionem, gratiis pro honore gesto actis, reliquit, iamque ab hoc tempore caeteris Cosaccis aequalis vixit. Praetorem sequebantur reliqui Starschinae, nisi expresse clamaretur, hunc vel illum ex iis manere debere.

Sed nunc atrocior adhuc surgebat tempestas. |: Populus in eligendo nouo praetore in diuersas factiones scindebatur. Non enim tantum de eo agebatur, quis eligendus esset? sed etiam, ex quo Cureno? curenorum vero inter se magna fuit aemulatio. Itaque cum animi alioquin mero exasperati essent; iurgia in luctas, verbera et caedes degenerabant, nisi factio numero inferior plerumque sponte sua superiori cessisset. lure fortioris omnia decidebantur; armati enim fustibus ad concionem confluebant.

Alia adhuc legitima tempora, eligendis magistratibus et concionibus habendis constituta, sunt 24 dies lunii, et 1 dies Octobris. Sed si Curenorum plurimi magistratus suos retinere vellent, ne conciones quidem his diebus haberi solebant. :|

§ 7. De concionibus extraordinariis.

|: His omnibus non contenti Saparogi, eo furoris ochlocratici processerunt, vt quisque priuatus, abiectissimus licet, rebellis, ineptus ac vino grauis, concionem populi ciere, et de magistratibus exauctorandis agere potuerit, quandocunque ita videbatur. Talis quippe refractarius, facile socios facinoris nactus, quam primum 10 Curenos in partes suas pertractos videret, rei peragendae sese accingebat. Incustodita enim in foro relinquebantur tympana, quae ebrius ille, et mentis impos pulsare incepit. Aderat statim tympanorum custos, qui minis et Verberibus coactus, signum concionis conuocandae edidit. :| Omnibus itaque congregatis, magistratus causam excitati conuentus rogantes, clamore et conuiciis excipiebatur; saepe nihil aliud habebant, quod proferrent, quam illud Iuuenalis:

— Collige sarcinulas — et exi

Jam grauis es nobis.

Tumque magistratus celerrime se domum receperunt, multi enim qui cunctabantur, minutim concisi sunt. His demum absentibus iurgia inter ipsos Cosaccos oriri solebant, et si factio magistratibus fauens reliquis esset validior, iterum in munere confirmabantur.

§ 8. De magistratuum conuentu seu synedrio.

|: Rarissime (e. gr. cum edictum aliquod ab Imperatore Russorum adferebatur, de cuius executione deliberandum non erat) soli magistratus conueniebant, quem consessum Schodka appellare consueuerunt. Intererant illi praeter Starschinas etiam Attamani Curenorum. Ea, quae in hoc conuentu acta fuerant, a singulis Attamanis in suis Curenis publicari solebant. :|

§ 9. Instituta eorum praecipua, ac mores.

A. Literarum imperitia.

|: In ipsa quidem Setscha schola quaedam habebatur, sed non nisi canendi praeceptis destinata fuit. Cantu enim et caeremoniis omnis eorum religio absoluebatur; neque sacrificuli, qui ad illos ab Archiepiscopo Kiewiensi mittebantur, moribus illorum vellicandis emendandisque operam dare ausi sunt, nisi e Setscha relegari vellent. Illud tamen ipsis perperam vitio datum est, legem inter ipsos inuentam esse, quae peritiores a magistratu arceret. [V. Gött. Mag. V. p. 230 seq.] :|

§ 10. B. Agri aequa diuisio.

|: In hac tanta ruditate metuendum non erat, vt multi inuenirentur, qui libertati publicae insidias struerent. Nihilominus tamen paritati ciuium , et fortunarum aequalitati egregie prospexere. Quippe non tantum praedam in aequas partes dispertierunt, sed etiam agrum suum et inprimis piscationes, in 38 partes pro numero Curenorum diuiserunt. Piscationes quidem singulis annis, calendis lanvariis in comitiis forte adsignabant; ita quidem, vt si cui Cureno pars obtigisset piscium feracior, inuidiam tamen non conciliaret. Cum Cosacci potissimum ex rapto atque ex piscatione viuerent, facile patet, haec ad libertatem eorum conseruandam abunde suffecisse. :|

§ 11. C. Abstinentia ab operis manuariis.

|: Probe noui, referri passim in scriptoribus, Cosaccos non prorsus ex rapinis et piscatione victum quaesiuisse, sed multos gregibus vel commercio vitam sustentasse. :| — Hoc tamen apte explicat MÜLLERUS [Samml. russ. Gesch. IV. p. 445.] cum quo sequentes hominum classes, a Cosaccis proprie dictis, distinguo.

1) |: Colonos seu agricolas , quibus sua sub tutela terras quasdam in ditione sua positas colere permiserunt, et a quibus nonnisi annuam frugum pensionem exegerunt. :| CATHARINA II. in edicto, quo illos sustulit, grauiter eos insimulat, tempore sublationis suae, iam 50000 rusticorum in territorium eorum allectos fuisse, quorum ope auellere se a reliquo Russorum imperio niterentur.

2) |: Mercatores et caupones, qui omnia vitae alimenta, inprimis autem varii generis potus, aduexerunt et vendiderunt. Habitabant illi potissimum extra pomoeria Setschae, (seu in Sloboda). :|

3) |: Cosaccos qui, quantumlibet nomen suum professi et Curenis certis adscripti essent, tamen in nullam expeditionem bellicam profisciscebantur, meque praedarum partem capientes, greges multos possidebant, vel vini, equorum, boum, salis et aliarum rerum commercia exercebant, et plerumque in Sloboda vel in circumiacentibus pagis, vel sparsis in domiciliis habitabant. Horum mercenarii, gregum pastores et agricolae Haidamaci vocabantur, qui vastationibus et rapinis vicinas Poloniae regiones indomita proteruia infestarunt, ac multis querelis locum dederunt. :| Veluti in Turcia scimus, multos mercatores se lengitscherorum ordini adscribere, vt tutius per prouincias Turcicas peregrinentur, et ab oppressionibus et vectigalibus liberentur, ita multi opificiis et commercio dediti Saporogorum nomen adsciuerunt, vt sub vmbra illius tutius delitescerent.

4) |: Cosaccos proprie dictos. Hi artes omnes sedentarias opificia et aratrum spernebant, non quidem ex ea ratione, ex qua Cato spernenda illa esse vult, quod videlicet agilitatem et robur corporis pessundant, sed ex impetu et studio naturali, quo in otium aeque voluptatem ferebantur. Qui e.g. praedam opimam consecutus erat, per vicos et compita incedens, obuio cuiuis potum propinabat. Post se trahebat agmen tibicinum et cantorum, qui laudes eius ac praeclara facinora modularentur. Denique tamdiu genio indulgebat, donec omnia, quae habuit, dilapidasset. :|

§ 12. D. Abstinentia a connubiis.

|: Eadem distinctione vtendum est etiam in describendo mulierum ex Setscha exilio. Iam in historia Cosaccorum notatum est, qua ratione mos hic inualuerit, quo tantopere diffamati sunt. Tenendum vero est, non agricolas, non mercatores et opifices, non Cosaccos, qui commercio et re pecuaria occupantur, ad vitam coelibem adactos fuisse, sed tantum Cosaccos stricte dictos, qui omnibus expeditionibus interesse vellent, ad reipublicae honores adspirarent, et plerumque in ipsa Setscha vitam transigerent; in quam nefas fuit mulierem intrare. Quibus coelebs vita non placebat, illi e Setscha excedebant, et ducta vxore vel in pagis vicinis, vel in Sloboda, vel in domibus sporadicis sedem figebant. Mitior profecto coelibatus, quam apud milites nostros perpetuos! Neque tamen multi hac legis venia vsi sunt, tum quod castitate decus aliquod et praestantiam quaerebant, tum quod iuuentus Cosaccica inprimis per hiemem, in circumiacenti regione furtiuos amores exercere et ingruente aestate ad Setscham reuerti solebat. In bacchanalibus his tantopere creuit nonnunquam illorum licentia, vt alienas vxores virginesque raperent, quas apud se detinebant, donec partus edebatur. Si proles erat mascula, pater eam sibi vindicabat; si feminini sexus, cum matre ad suos lares remittebat. Hinc saepius non tam bella, quam rixae et caedes cum vicinis ortae sunt. :|

§ 13. E. Peregrinorum facilis receptio.

|: Quanquam Cosacci nullam ex vxoribus susciperent progeniem, nunquam tamen extincti sunt; quin successu temporis numerus eorum magis magisque creuit. Nam in ipsa Setschae ditione rustici mercatores et alii sat multi inueniebant ut, qui prolem procreabant, ad supplementum Cosaccorum succrescentem. Praeterea vero ex omni gente aduenas recipiebant suisque ordinibus adscribebant. Non facile reperiebatur natio Europaea, ex qua non vagabundi homines vel exules huc tanquam in asylum, (quod asylo primorum Romanorum simile est) confugissent. In vicinis Poloniae et Russiae prouinciis nemo sortior existimabatur, quam qui aliquamdiu apud Cosaccos stipendia meruerat. In dissoluta vita metus maioris deprauationis ante pedes est; neque igitur religio vel conditio vel fata aduenarum attendebantur. Nonnunquam e Polonicis Tataricisque terris pueros rapuerunt, eosque domi suae educantes, ad vitam militarem assuefecerunt. Neque tamen vllum coegerunt, vt in eorum societate perseueraret; qui ab illis separari vellet, litteris commendatitiis a Stratego instruebatur. :|

Comparatio Cosaccorum Saporogorum cum Lacedaemoniis, seu specimen reipublicae militaris describendae; admistis multis rebus Romanis.

[Tentamen hoc mancum, et breue nimis esse, lubens fateor; hac tamen excusatione vsurus, neminem esse, cuius vestigia premere potuissem.]

§ 1. Natura reipublicae militaris.

|: Rempublicam militarem illam Aristocratiam vocabimus, in qua pauci illi, qui imperant et utilissima iura ciuitatis sibi vindicant, milites sunt. [Similitudine ducta, appellare possumus remp. mercatoriam, e. g. regnum Anglorum in India orientali, hierarchicam e. g. Patrimonium Petri etc.]

Exempla huiusmodi reipublicae in historia veteri et recenti rara non sunt. Cretenses, Lacedaemonii, Romani, Borussi sub Equitibus Teutonicis, Melitenses sub Equitibus S. Johannis, Cosacci, Turcae in Algier, Tunis et Tripoli, Liuones sub ordine Ensigerorum, Flibustiarii (les Flibustiens, les Bouquaniers) etc. omnes hi, inquam, ad hanc speciem reipublicae pertinent.

Noui quidem, morem recentioribus temporibus inualuisse, vt regnum militare illud appelletur, in quo militi perpetuo tanta priuilegia conceduntur, tanta cura impenditur, vt reliqui ciues fere negligi videantur. Atque illud quidem non immerito inter morbos politicae administrationis refertur. Mallem tamen regnum huius generis bellicosum appellari. :|

§ 2. Diuersae species.

|: Omnis respublica militaris duplici ex parte spectari potest; vel enim milites cum reliquis incolis conferuntur, tumque semper est Aristocratia, vel milites inter se inuicem comparantur, atque tum plerumque est Democratia per Aristocratiam temperata, e. g. apud Lacedd. et Romanos, raro Ochlocratia, e. gr. apud Cosaccos. :|

Atque hoc modo terminari potest lis, quae etiam inter Veteres de republ. Spartana agitata est. ISOCRATES in Areopagitico Democratiam vocat, in Panath. Aristocratiam; scilicet vtrumque diuerso respectu dici potest. [Plura Veterum loca collegit Ill. HEYNE p. 37.]

§ 3. Origo reip. militaris.

Primis quidem temporibus cum non pridem constituta essent imperia; quilibet ciuium patriam et penates pro virili defendebat; successu temporis duplici potissimum modo, miles ab aliis ciuibus separari, illisque imperare potuit.

a) |: Cum regio aliqua vicinis vteretur bellicosis, inquietis, rapto viventibus; necessario fieri debuit, vt cessarent operae manuariae, iacerent vomeres, famesque et pellis et quidquid malorum metui potest, regioni incumberent. Ciuibus enim omnibus ad bellum profectis, nemo aderat, qui agrum coleret, vel vitae praesidia reliqua pararet. In perpetuo et fortunarum et capitis discrimine, diffugerunt omnes in antra atque syluas, aut emigrarunt e patria, in qua ne securitate quidem fruebantur. Tunc demum quidam ex fortissimis et exercitatissimis incolis reliquos ita adlocuti sunt: „Si vestra bona nostis, commilitones, pactum nobiscum in hanc formulam inite. Nos pollicemur, pugnaturos nos strenue et audacter cum hostibus, atque confinia ita custodituros, vt vos agriculturae et reliquis laboribus vacare possitis. Vos vero spondeatis, annuam certam ex agris vestris et officinis pensionem, ad victum nostrum collaturos, nobisque pacis et belli arbitrium, iudicia et omnes magistratus permissuros. :|

Atque haec est historia Cosaccorum et Cretensium. [In republica militari hoc modo orta, reliqui incolae, ciues quidem non erunt, sed humaniter tractabuntur, quia sponte sese subdiderunt, et quia lubenter pensiones annuas conferent, vt a vicinis tuti degere possint. – Huc etiam pertinent equites Melitenses.]

b) |: Cum barbara aliqua gens, relictis montium auitorum angustis, in alienas terras irruit, incolisque subiugatis tributa imperat. Tunc enim victores barbari, etiamsi nollent, tamen metu subiugatorum et inuidia vicinorum coacti sunt armata manu reliquis imperare. Cum victi successu temporis libertatis pristinae recordarentur, et rebellionem mouerent; in deteriorem semper conditionem detrusi sunt. :| Haec quidem est origo Turcarum in Algieriensi, Tripolensi et Tunisiensi regione — haec est historia Romanorum — haec denique est genesis reip. Spartanae. [Vid. HEYNE p. 8.]

§ 4. Summa principia (Grundsätze) reipublicae militaris.

|: Respublica militaris ad bellum comparata esse debet, seu inferendum, seu propulsandum. Cum vero bellum geri non possit, nisi exercitu bene ordinato, qui ad disciplinam militarem compositus, imperia ducum prompte exequitur; facile patet, summam legem reipublicae militaris iubere, vt magistratus in bello absoluta potestate gaudeant.

Verum nihil atrocius cogitari potest, quam magistratus hos, etiam in pace, summum in ciuitate imperium tenere. Tale enim imperium cito nimis in deterrimi generis tyrannidem degeneraret. Populus haec facile non pateretur, nam dici non potest, quantam audaciam imo temeritatem animis infundat atmorum tractatio. [Videatur nuperrima Franco-Galliae conuersio.] Hinc dissidia mutua et caedes rempublicam desolarent, atque hostibus, adversus quos illa coaluit, praedam facerent. Domi itaque inter ciues seu milites, summa, quantum fieri potest, iurium et fortunarum aequalitas vigere debet.

Denique ne domestici supersint hostes, cum quibus extranei coniurare, et reipublicae insidias struere possint, reliqui incolae in prouinciis, seu perioeci humaniter et leniter tractandi sunt. :|

Iam de his historiam consulamus. Apud Romanos in bello cessabant omnes leges de libertate, e.g. lex Porcia Sempronia, nulla concedebatur appellatio ad populum, imperator habebat ius vitae et necis. Apud Lacedaemonios capitale fuisse vidimus, regibus in bello non obsequi. Apud Cosaccos Coschewoi belli inprimis tempore tremendus est.

Romae illibata ciuibus, etiam plebeiis mansit securitas, quam vocamus, personae. De nouis tabulis, de noua agrorum diuisione, de magistratuum communicatione, plebs cum optimatibus tamdiu altercata est, donec omnia fere, quae vellet, impetrasset. Quam saepe secessiones, vt in montem Auentinum, factae sunt! Quam facile collapsa fuisset res Romanorum; si vicinus astutus et potens discordiam aluisset. Spartae fortunarum summa erat aequalitas; populus, sicut Romae, comitia agebat, et iudices suos seu senatores eligebat. Creatis licet Ephoris, tamen difficulter seuerius quid in hominem Spartanum statui potuit. [Thuc. I. 132 landat Spartanos: μη ταχεῖς εἶναι περι ἀνδρος Σπαρτίατε βουλευσαι τι ἀνήκεζον.] Denique in Setscha Cosaccorum effrenis populi, ac indomita erat licentia.

Romani prudenter egissse existimandi sunt, qui in Italia socios haberent, iure magis vel minus, iniquo, quibus nihil aliud iniunctum fuit, quam vt maiestatem populi Romani vererentur. Cum reliquis proviuciis, a quibus Romanae vrbi non tantum periculi imminebat, iniquius agebant. LYCURGUS perioecorum et Helotum sortem tolerabilem reddidit, quos cum successu temporis Spartani saeuiore iugo premerent, collabi coepit illorum ciuitas. Cosacci Saporogi tam humaniter cum rusticis suis egerunt, vt ne annuam quidem pensionem exigerent, sed annonam ab illis ex praeda de hostibus acta emerent.

§ 5. Leges et instituta reipublicae militaris.

A) |: Leges administrandae reip.

In legislatione militari populo vtique magna pars administrationis publicae tradenda est. Neque enim populus tam promto et audaci feruore, quam par est, pugnabit in bello, quod inscio se decretum est; neque magistratibus facile obtemperabit, quos ipse non elegit. :|

Verum hoc nihil impedit, quo minus democratia haec temperata sit per Aristocratiam, hoc est, quo minus senatus aliquis venerandus, auctor fiat rerum a populo decernendarum, et decreta populi confirmet, differat aut reiiciat. Hoc enim non nocet aequalitati iurium, quae in republica militari obtinere debet, populus nullam vim a senatu patitur, sed manuducitur tantum, atque flectitur. Deficiente senatu populus ad insanam et effrenem ochlocratiam delabitur, in qua non ratione sed inuiso iure fortioris omnia deciduntur, quemadmodum de Cosaccis narrauimus. Longe praestantior in hac parte est Lacedaemoniorum et Romanorum respublica, in qua plebs validissimis duobus frenis continebatur, religione et senectutis veneratione.

Iudicia a populo haberi non possunt, ob iram et cupiditatem, quae iniustam saepe redderet sententiam, sed ad iudices deferenda sunt, quos populus sibi eligit. Apud Lacedaemonios quidem hi iudices prorsus ανυπευθυνοι erant, in Ochlocratia vero Cosaccorum prouocatio ad populum fuisse videtur. [V. MÜLLER IV. p. 456 seq.] Tanto magis mira est Romanorum lex vna XIl. tabularum „De capite Ciuis nisi maximo comitiatu ne ferunto." Hac lege sine dubio optime libertati suae prospectum esse existimarunt veteres Romani, sed successu temporis populus praetores deligere maluit, qui quaestionem exercerent.

Notari illud quoque meretur, Cosaccos et Lacedaemonios in comitiis acclamatione suffragia tulisse, cum e contrario Romani priscis temporibus voce, et successu temporis tabellis vterentur; in quo maior cultura Romanorum cernitur.

§ 6. B. Leges continuandae reipublicae.

a) |: Leges de matrimonio. :| Singularis vtique et proprius Cosaccis Saporogis, atque Turcis in Algier etc. mos est, nullam vxorem ducendi. Qui cum non tantum vniuersae rerum naturae aduersetur, sed etiam omni ordini ciuitatis; non facile alibi quam in ochlocratia cruda et inelaborata, locum habere potuit. Quis enim secus, peregrinis, vagabundis et ignotis, omni merito destitutis, commercium vitae ciuilis daret, quis illis magistratus summos et omnem reipublicae salutem crederet?

Praeclare itaque fecerunt Lacedaemonii, qui vxores ducebant, quanquam accusentur, non satis rigide vxores sub imperio maritali continuisse, id quod in republica militari pernecessarium est. [Vide de rep. Laced. § 7.]

Sapientissimi itaque censendi sunt Romani, qui per conuentionem in manum, coniuges instar filiarumfamilias maritis mancipabant, donec hanc quoque legem luxus aboleret.

b) |: Leges de agrorum diuisione aequa. :| In hac parte Romanorum constitutio magnis vitiis laborabat, sicut omnino diuisio Quiritum in optimates et plebem, reipublicae militaris genio non conueniebat, et perpetuis diffidiis locum dabat. Apud Cretenses optime institutum fuisse iam Aristoteles obseruat [ARISTOT. Il. 8.] apud quos agri non inter ciues ipsos sed inter περιοικους diuisi erant, qui quotannis certam pensionem in publicam conferrent. Cur Lycurgus hoc institutum adoptare noluerit, ratio inuentu est difficilis; si enim adoptasset, legibus de dote et successione Lacones carere potuissent, et perioeci arctiori adhuc vinculo reliquis eiuibus adstricti fuissent. Apud Cosaccos ad aequalitatem conseruandam sufficiebat praedae aequa distributio, ac pascuorum et piscationis per sortem diuisio; paucos enim agros perioecis suis colendos reliquere.

c) |: Leges de luxu. :| Quamprimum luxus in republica militari grassatur, illico desperandum est. Neque enim tantum aequalitas ciuium, sed etiam robur corporis et animi audacia tollitur. Luxus Asiaticus Romanos perdidit, quorum prisca simplicitas simili pulte contenta erat, quo et Lacedaemonii et Cosacci vtebantur, licet publica conuiuia non habuerint Romani. Disciplina domestica Romanorum mores diu a contagione seruauit, Lycurgo tamen educatio publica efficacior visa est. Apud Cosaccos asperitas vitae, atque vsti vini amor, luxum reliquum in Setscha non admittebant. Spartae atque Romae adhaec aes graue commercia cum peregrinis impediebat, quos quidem Lacedaemonii etiam per ξενηλασιαν procul abesse iusserunt.

§ 7. C. |: Leges coercendae reipublicae. :|

Cosacci omnibus legibus huius generis carebant; nam in ferocissima illorum ochlocratia ius fortioris rempublicam continuit. [MÜLLER IV. p. 450. „Das Recht des Stärkern erhält ihre Staatsverfassung, welche sonst bey einer so rohen Lebensart unmüglich bestünde.”] Lycurgus in ciuitate sua νομοφυλακας constituit [De quibus tamen pauca praeter nomen scimus.], quorum vicem successu temporis Ephori sustinebant. Optime sibi prospexisse Romani existimandi sunt, qui etiam legibus ad coercendam rempublicam valentibus, propter optimatum et plebis diffensum, maxime egebant. Huc pertinent dictatores — censores — decem viri legibus scribundis etc.

§ 8. Aristotelis monita de republica Laced. ex Romanorum et Cosaccorum institutis illustrata partim, partim refutata.

1) |: Reges inquit, non genere, sed moribus eligendi essent. :| Verum est, egregium belli ducem non nasci, sed fieri, ideoque etiam Romani Consules suos et Cosacci praetores suos (Coscheuoi) elegerunt. Lycurgus tamen morem maiorum mutare nolens, rempublicam simul securam ab omnibus turbis et seditionibus praestitit, quae propter electionem oriri solent. Illud tamen rectius taxat Aristoteles, reges inter se odiis commissos esse, et exeuntibus in bellum additos legatos, qui cum iis inimicitiam exercerent. [Quae tamen ad feriora potissimum tempora pertinent.]

2) |: Sinistre, inquit, statutum est, vt senatores, quamdiu viuerent, munere fungerentur, vt essent ανυπευθυνοι, — atque vt tam graues aetate, corporeque et animo hebetes in senatum legerentur. :| Apud Cosaccos nihil magis ad rudem et inconditam Ochlocratiam valet, quani magistratus a populi fauore pendentes atque mos, illos quouis anno, imo omni tempore abrogandi, si populo ita visum fuerit. Lycurgus vero, qui non milites tantum, sed etiam homines fingere voluit, egregie populi licentiam, senum auctoritate refrenauit. Si successu temporis senatus potestate sua abutebatur, illud sine dubio profectum est ex neglecta δοκιμασια, et si senatores sexagenarii muneri gerendo ares non essent, illud a luxu repetendum erit. Maiori iure illud carpit Aristoteles, debuisse illum, qui magistratum hunc ambiret, nomen suum profiteri; quasi virtuti occultae nullum praemium deberetur.

3) |: Ephororum, inquit, summa est tyrannis, vitaque disloluta, quia ex verum fece plebis eliguntur. :| In hac re Aristoteli nemo non adsentitur, verum quid haec ad rempublicam, qualem Lycurgus instituit? Etiam Romae tribuni plebis primum intercedere tantum poterant, seu vetare, successu temporis comitia habebant, leges rogabant, imo ad senatum ipsum referebant. Verum furoribus hisce tribunitiis respublica in dies labefactata, atque tandem libertate spoliata elt.

§ 9. Commoda et incommoda reipublicae militaris-

1) |: Respublica haec est diuturna et stabilis. :| Triplicem enim hostem habent respublicae, vicinos — discordiam — et luxum. Ab externo vero metu et vi tutissima est talis respublica; paucitas enim ciuium magnum ex alia ciuitate numerum virtute et robore aequat. Discordia parum metuenda est, ob fortunarum et iurium aequalitatem; et etiam si impendeat, remedia tamen coercendi (§ 7.) suppetunt. Luxus prorsus ex hac republica proscribendus est. Quamdiu illa opibus suis contenta, vicinos non lacessit, tamdiu prosperitatem polliceri sibi potest. Quid quod etiam post fractam Atheniensium superbiam, stetisset respublica Spartana, etiam post euersa tot gentium imperia floruissent Romani, nisi peregrina pecunia peregrinos etiam mores inuexisset. Ac republica quidem militari, cum per luxum degenerauit, nihil potest esse deterius. Nam

2) |: respublica haec culturae, litteris et humanitati nocet. :| Hoc quidem maxime cernitur in Cosaccis Saporogis. Pacis enim tempore, ac per omnem hyemem potationibus, bacchationibus, ludis et rixis dediti fuerunt. Lacedaemonii in hac parte iterum laudandi sunt, qui sopitis bellis, vel in leschis seu conuenticulis confabulandi gratia versabantur, vel in gymnasia et templa spectandi causa confluebant, vel iuuentutis educatione occupabantur. Roma non nisi Saeculo VI. primum historiae Romanae scriptorem Fabium Pictorem habuit, postquam aliorum gentium commerciis sapere coepissent Romani. — „Cum Graecia reliqua ad humanitatem iam esset exculta, Spartanis ipsa reipublicae et legum ratio, quam deponere nec vellent, nec possent, obfuit, quominus et ipsi vitam emendarent. lpsis tamen nolentibus ex aliarum ciuitatum commerciis et bellorum praedis, pro vitae elegantia et humaniore cultu, incesserunt ciuitatem instrumenta luxus, sed sine artibus, luxusque talis, qualis barbarorum esse solet, cum fastu et superbia. Ita in eorum vita moribus et institutis, extitere plurima mirum in modum ex asperitate et mollitie, paupertate et fastu in idem caput mixta et cumulata.” Ita ill. HEYNE p. 11 seq.

3) |: Respublica haec nonnunquam est necessaria et vtilis. :| Quamdiu Creta a piratis vexabatur, tamdiu prosicuus fuit ordo militaris, a reliquis separatus. Quamdiu Russia et Polonia a Tatarorum incursione metuere patique omnia debuit, tamdiu Cosacci laudabilem nauabant operam. Recentioribus vero temporibus cum Augustissima Russorum Autocratrix Turcas et Tataros valido exercitu compescuisset, cumque Cosacci iam non in Turcas et Tataros, sed in mercatores et Polonos gladium strinxissent, summo iure factum est, vt rudis et incondita haec respublica Cosaccorum tolleretur.

4) |: Plerumque tamen degenerat in rempublicam latronum (Volkerräuber), inimicam humano generi, et gentium legitimae ac naturali libertati. :| Ab hac accusatione ne Lacedaemonii quidem absolui possunt, qui iam mature ab oraculo terram Arcadum subiugandam sibi expetierunt [HEROD. I. 66.], donec inde a bello secundo Messenico palam et impudenter vicinarum gentium gloriae et liberati insidiarentur. Romanos vero, licet fortes frugalesque admiremur, tamen furore bellorum percitos, omnesque nationes subiugare gestientes, merito detestamur. [Non nullae, etiam respublicae militares cecidere ob crudelitatem militum in reliquos incolas, quam luxus peperit. llustre exemplum praebent Equites Teutonici in Borussia. — Ad calcem dissertationis liceat mihi adiicere aliorum virorum celebrium de republ. militari, et inprimis de republ. Spartana iudicia. —„Verlangen dass solche Strassenräuber mitten unter den Waffen dem Blutvergiessen und dem Plündern, ihre Begierde im Zügel halten sollen, heisst Dinge vereinigen wollen, die ein Gott selbst nicht vereinigen kann.” Ita V. Cl. DE PAUW — Hanc sententiam ita meam reddo „Verlangen dass ein Soldatenvolk nicht, wenn es Anlass hat, Offensiv-Kriege anfange, heisst zu viel verlangen.” Conferri etiam debet V. CI. SCHLÖZERI sententia (Weltgesch. II. pag. 272.) LYKURG schuf 12000 Bauern zu so viel Don-Quixoten um, die allen Stolz und Stupor, samt aller Brauheit, und Raubsucht der Ritter aus dem Mittelalter, aber nichts von ihrem Edelmuth befassen. Haec quidem opinio apprime conuenit cum iudicio POLYBII Vl. 41 seq. „Lycurgum omnia ordinasse quae securam et tranquillam praestarent rempublicam, sed Lacones tamen προς τους ἄλλες Ἑλληνας, Φιλοτιμοτατους, καὶ Φιλαρχοτατους, και πλεονεκτικωτατους” reliquisse. —]